پس از شیوع ویروس کرونا در افغانستان و پنج ماه قرنطین در کشور، برگزاری محفل‌های فرهنگی و علمی به‌تدریج در کابل و شهرهای دیگر آغاز شده است. کتاب «یا سوسیالیسم یا توحش؛ تاریخ‌نگاری به مدد نشریات چپ افغانستان»، اثری از عتیق اروند، نویسنده و پژوهش‌گر، به روز جمعه، ۳۱ اسد با حضور جمعی از فرهنگیان، دانشجویان و اساتید دانشگاه در کابل رونمایی شد. برنامه به همت «انتشارات امیری» (ناشر کتاب)، «انجمن تحقیقاتی علوم اجتماعی» و «روند فردای بهتر» برگزار شد.
شمس‌الحق آریانفر، عضو شورای رهبری حزب جمعیت اسلامی و یکی از سخنرانان برنامه، گفت که کتاب یک روایت و خوانش نو از گذشته است و ادبیاتی را برای ما معرفی می‌کند که از یاد برده بودیم. به‌قول او، جنبش چپ در افغانستان چیزی را که در تصور نمی‌آمد خلق کرد و نوشته‌های آن دوره آغاز بیداری، ادبیات نو و تحلیل نو است.
آریانفر افزود آنچه که عتیق اروند نوشته و گردآوری کرده است، نیاز به بازبینی دارد. از جمله این‌که مؤلف آورده است که در سال ۱۳۰۸ در افغانستان طبقه‌ی بورژوا به‌جود آمد، که دقیق نیست. این عضو جمعیت اسلامی، با اشاره به آنچه که در کتاب آمده است و برخلاف نویسنده‌ی کتاب، گفت که سوسیالیسم در تاریخ و فلسفه شکست خورده است و تنها پناه‌گاه بشر شده نمی‌تواند. به باور ایشان، بعد از نود سال هنوز زمینه برای شکل‌گیری جریان چپ در افغانستان مهیا نیست.
عبدالرشید آرین، عضو سابق حزب دموکراتیک خلق افغانستان، ایرادی را درباره‌ی عنوان کتاب مطرح کرد. او گفت که «یا سوسیالیسم یا توحش» عنوان مناسبی برای یک کتاب تحلیلی و تاریخی نیست؛ بیشتر یک شعار تبلیغاتی است. آرین همچنان افزود در بسیاری جاهایی که سوسیالیسم حاکم نیست، آن‌جا توحش نیست. اما به باور ایشان، کتاب مزبور برای بلندبردن شعور سیاسی خوانندگان، اخصاً جوانان، مفید است. جای خالی مقاله‌هایی از ارگان نشراتی حزب وطن، مقاله‌هایی به زبان پشتو و مقاله‌های دوره‌ی دموکراسی از مواردی بود که آقای آرین جزو کاستی‌های دیگر کتاب برشمرد.
عظیم بشرمل، نویسنده و استاد دانشگاه، با اشاره به سخنان آقای آریانفر گفت که این حرف واقعیت ندارد که جنبش چپ و اندیشه‌ی سوسیالیستی در افغانستان، اندیشه‌ای وارداتی بود و هیچ ریشه‌ای در متن و مناسبات جامعه‌ی آن روز افغانستان نداشت. آقای بشرمل با ذکر مثال‌هایی از وضعیت آن زمان، گفت که اندیشه‌ی سوسیالیستی نه از ایران وارد شد و نه از روسیه؛ پیشروهای چپ قبل از آن‌که با آثار حزب توده و اندیشه‌های لنین و استالین آشنا شوند، درد جامعه‌ی خود را درک کرده بودند و حس همدردی با ستمدیدگان جامعه، آن‌ها را وا داشت اعتراض کنند، نشریه تأسیس کنند و با نظام مستقر در بیفتند.
به نظر آقای بشرمل، کتاب «یا سوسیالیسم یا توحش» یک شاهکار است و در سه حوزه‌ی اقتصاد سیاسی، تاریخ‌نگاری بر اساس نشریات چپ، و پرسشِ «چه باید کرد؟»، به‌صورت دقیق و مفصل به شرح اوضاع جریان چپ در افغانستان می‌پردازد. عظیم بشرمل به‌صورت مفصل، به هرکدام از این حوزه‌ها در کتاب پرداخت.
عتیق اروند، نویسنده و مؤلف کتاب، در آخر به پرسش‌ها و نقدهای سخنرانان در مورد کتاب پاسخ داد. عتیق اروند گفت که پدرش در جبهه‌ی جنگ علیه شوروی حضور داشت و از خانواده‌اش کسی تمایل به چپ و سوسیالیسم نداشته است. او افزود در تألیف این کتاب، تا حدودی بی‌غرض بوده و هیچ موضع‌گیری علیه جریان خاصی نداشته است. آقای اروند گفت که در هیچ جای از کتاب از حزب دموکراتیک خلق دفاع نکرده و شکست این حزب، شکست سوسیالیسم و جنبش چپ در افغانستان نیست. اروند گفت که در این کتاب نیت اصلی او نقد اقتصاد سیاسی افغانستان بوده است.
آقای اروند گفت که دلیل درج‌نشدن مقاله‌هایی به زبان پشتو و ازبیکی در کتاب، عدم تسلط او بر این زبان‌ها بوده است.
کتاب «یا سوسیالیسم یا توحش؛ تاریخ‌نگاری به مدد نشریات چپ افغانستان» در ۷۷۴ صفحه از سوی انتشارات امیری در کابل نشر شده است.
***
